Αρχιτεκτονική

Πατήστε στο βελάκι για λεπτομέρειες

Οικόπεδο

Η Κατοικία

Τα περισσότερα από τα παλιά σπίτια του χωριού κτίστηκαν αμέσως μετά από την πυρκαγιά του 1912. Ελάχιστα είναι αυτά που γλύτωσαν από την πυρκαγιά και ακόμα λιγότερα αυτά που άντεξαν το σεισμό του 1978. Δεν είναι λίγα δε αυτά που μετά το σεισμό κατεδαφίστηκαν εντελώς από τους ιδιοκτήτες τους που με αυτό τον τρόπο εξασφάλισαν χρηματική αποζημίωση από το κράτος.
Από αυτά τα σπίτια που σώζονται σήμερα (σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν βρίσκονται) είναι εύκολο να σχηματίσουμε μία εικόνα για τον βασικό τύπο της κατοικίας.Όπως εύκολα διαπιστώνουμε είναι ο τύπος της κατοικίας που υπάρχει στην ύπαιθρο της Μακεδονίας “Η κάτοψη του ισογείου αποτελείται από έναν ή περισσότερους βοηθητικούς χώρους στη σειρά με σκεπαστό χαγιάτι (χαγιάτι το [xajáti] : στη λαϊκή αρχιτεκτονική, στεγασμένο μπαλκόνι ανοιχτό ή κλειστό με τζαμαρία, που βρίσκεται στην πρόσοψη του σπιτιού και που αποτελεί προέκταση των εσωτερικών χώρων του). Στην απλούστερη μορφή του ήταν επιμήκης χώρος που καταλάμβανε όλο το νότιο τμήμα του ορόφου. Πολλές φορές προεξείχε ένα μέτρο από την πορεία του τοίχου, στηριζόμενο σε λοξές ξύλινες αντηρίδες. Το ύψος του ισογείου πολλές φορές, ήταν τόσο μικρό που το χαγιάτι απείχε από το έδαφος 1,50 μ περίπου. Η λειτουργία του ημιυπαιθρίου αυτού χώρου (χαγιατιού) ήταν βασική για τη ζωή των κατοίκων της υπαίθρου. Στο χαγιάτι ζούσαν, μαγείρευαν, εργάζονταν, μεγάλωναν τα παιδιά και περνούσαν τα τελευταία χρόνια της ζωής τους οι γέροι της οικογένειας που ξεκινάει και η σκάλα για τον όροφο. Πίσω στη σειρά βρίσκονται τα δωμάτια και μπροστά το βαθύ χαγιάτι. Η οικοδομή αυτή περιβάλλεται και από τις τρεις πλευρές με τοίχους και είναι ανοιχτή μόνο από την κύρια όψη της. (Ν. Μουτσόπουλος “Μαθήματα αρχιτεκτονικής μορφολογίας”).
Ας εξετάσουμε όμως αναλυτικότερα κάθε χώρο του σπιτιού. Το χαγιάτι στο ισόγειο συνήθως αναπτυσσόταν σε όλο το μήκος της κύριας όψης του κτίσματος. Πολλές φορές όμως υπήρχε ένα μικρό τμήμα της όψης που διαμορφωνόταν σε ένα μικρό κλειστό βοηθητικό χώρο διαστάσεων 3 X 3 περίπου με ξεχωριστή είσοδο από τον μεγάλο βοηθητικό ισόγειο χώρο πίσω από το χαγιάτι. Ο μεγάλος αυτός βοηθητικός χώρος ήταν συνήθως μονός χώρος με μία είσοδο και ήταν ο χώρος επεξεργασίας της κατσικότριχας ή των καπνών. Αργότερα όταν δεν υπήρχε πλέον η οικοτεχνία της κατσικότρίχας ή των καπνών ο χώρος αυτός μετατράπηκε σε αποθήκη ή έδινε στέγη σε μικρά κατοικίδια ζώα, κατσίκες κ.λ.π. (για τα μεγαλύτερα ζώα, άλογα, μουλάρια, υπήρχε συνήθως άλλος στεγασμένος χώρος μέσα στην αυλή. Ελάχιστα και μικρών διαστάσεων είναι τα παράθυρα του ισογείου. Το δε δάπεδο είναι από στρωμένο (πατημένο) χώμα.
Από το χαγιάτι του ισογείου ξεκινούσε η ξύλινη σκάλα που οδηγούσε στο χαγιάτι του ορόφου, το οποίο έχει βάθος περίπου 3 μέτρα και τις περισσότερες φορές δεν απλώνεται σε όλη την όψη αλλά σε αντιστοιχία με το ισόγειο υπάρχει και στον όροφο ένας μικρός κλειστός χώρος στην κύρια όψη. Πολλές φορές ο χώρος αυτός είναι τελείως ανοιχτός στην πλευρά που βρίσκεται στο χαγιάτι δημιουργεί έτσι έναν ημιυπαίθριο χώρο περισσότερο ιδιωτικό από το χαγιάτι. Εκεί μπορεί να υπάρχει και κρεβάτι που ξάπλωναν το μεσημέρι ή τις ζεστές νύχτες.Σε σπάνιες περιπτώσεις αυτός ο χώρος προεξέχει του ισογείου και διαμορφώνεται σαχνίσι.
Στον όροφο υπάρχουν 2,3 ακόμα και 4 οντάδες (οντάς ο [ondás] : (λαϊκότρ.) δωμάτιο, ιδίως το επίσημο), οι οποίοι σπάνια επικοινωνούν μεταξύ τους. Συνήθως η μετάβαση από τον έναν στον άλλο γίνεται από το χαγιάτι. Στον κεντρικό οντά που ήταν συνήθως μεγαλύτερος υπήρχε τζάκι και συμμετρικά δύο παράθυρα. Από δύο παράθυρα έχουν συνήθως και οι άλλοι οντάδες. Δεν υπάρχει όμως καμμιά προεξοχή (μπαλκόνι ή σαχνισί το [saxnisí] : κλειστός εξώστης σε πρόβολο, στα σπίτια της εποχής της Tουρκοκρατίας και ευρύτερα στη λαϊκή αρχιτεκτονική) προς την πλευρά του δρόμου ή στις στενές πλευρές του κτίσματος.
Τα παράθυρα είναι μεγαλύτερα από αυτά του ισογείου αλλά ούτε και αυτά έχουν πατζούρια μόνο μερικά οριζόντια σίδερα φράζουν το άνοιγμα και προστατεύουν το σπίτι από κλέφτες ή επιδρομές.
Η στέγη είναι συνήθως τετράριχτη και προεξέχει περίπου μισό μέτρο από τους τοίχους.
Εκτός από τον βασικό τύπο σπιτιού (και τις παραλλαγές του) υπάρχουν και μερικά ακόμα, τα οποία, παρά τις διαφορές που παρουσιάζουν μεταξύ τους μπορούμε να κατατάξουμε σε μια νέα κατηγορία. Τα σπίτια αυτά είναι επίσης πλατυμέτωπα με την κύρια όψη τους στο εσωτερικό της αυλής.
Το κύριο στοιχείο που κάνει αυτά τα σπίτια να διαφέρουν από τον βασικό τύπο είναι ότι υπάρχει μία κεντρική είσοδος στον όροφο που οδηγεί σ’ ένα χώρο γύρω από τον οποίο υπάρχουν οι οντάδες. Η είσοδος στον όροφο μπορεί να έχει ένα απλό στέγαστρο αλλά μπορεί ακόμα και να έχει διαμορφωθεί ολόκληρη αρχιτεκτονική προεξοχή.
Στα σπίτια αυτά οι εξωτερικοί τοίχοι είναι κτισμένοι από πέτρα και το ύφος τους φτάνει μέχρι τη σκεπή.
0 χώρος της εισόδου όταν είναι κλειστό κτίζεται συνήθως με τσατμά (τσατμάς ο [tsatmás] : στη λαϊκή αρχιτεκτονική, είδος τοιχοποιίας η επιφάνεια της οποίας κατασκευάζεται από λεπτές σανίδες ή από πλεγμένα καλάμια που τα γεμίζουν με λάσπη ή με τούβλα και τα καλύπτουν με σοβά) ή μπαγδατί (μπαγδατί το [baγδatí] : ταβάνι ή μεσότοιχος καμωμένα από λεπτά επιμήκη ξύλα καλυμμένα με ασβεστοκονίαμα) και όλη η κατασκευή (προεξοχή) στηρίζεται σε ντερέκια και έτσι διαμορφώνεται ένα είδος υπόστεγου υποδοχής στην είσοδο του ισόγειου χώρου.
Μερικά από τα σπίτια δεν ανήκουν στον βασικό τύπο της αγροτικής μακεδονίτικης κατοικίας αλλά στον άλλο τύπο τον οποίο συναντούμε και πιο σπάνια.

Η Αυλή

Η είσοδος στο σπίτι γινόταν πάντα από την αυλή που ήταν περιφραγμένη με ψηλό τοίχο. Οι αυλόθυρες έχουν οριζόντιο υπέρθυρο και επάνω του σαμαρωτή στέγη. Το έδαφος (το δάπεδο) της αυλής σπάνια έχει κάποια επένδυση από πλάκες ή πέτρες, συνήθως είναι χώμα πατημένο.

Αποθήκη – Στάβλος

Σε μία άκρη της αυλής υπάρχει συνήθως ακόμα ένα μικρό κτίσμα που ακουμπάει στον τοίχο της αυλής και έχει μονόριχτη στέγη με κλίση προς το εσωτερικό. Το κτίσμα αυτό ήταν η αποθήκη του σπιτιού ή το αχούρι ανάλογα με τις ανάγκες του σπιτιού. (Ν.Σ.).

Φούρνος

Μέσα στην αυλή υπάρχει ο φούρνος ο οποίος είναι συνήθως στεγασμένος με σκεπή. Πολλές φορές έχει πλαϊνούς πέτρινους τοίχους, οι οποίοι έχουν διάφορες εσοχές καθώς και ένα είδος πάγκου που σχηματίζεται από πέτρινες πλάκες που εκφέρονται στο ίδιο ύψος η μία δίπλα στην άλλη. Τις περισσότερες φορές η αυλή και ο φούρνος είχαν έναν ή δύο τοίχους κοινούς.

Διάκοσμος

Τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό της κατοικίας δεν διακρίνουμε καμμία διακοσμητική διάθεση. Όλα τα στοιχεία που συνθέτουν το κτίσμα καθώς και τα έπιπλα ή τα αντικείμενα έχουν καθαρά λειτουργικό σκοπό και μόνο.


Επιλέξτε κείμενο εξώφυλλου και δείτε το περιεχόμενο

Μετάβαση στο περιεχόμενο